završne operacije

završne operacije, operacije JA za konačno oslobođenje jugosl. teritorija (20. 3. -15. 5. 1945). Plan operacija: proboj neprijat. srijemske i ličke fronte, prodor desnim krilom dolinom Drave i Save prema Koruškoj, a lijevim, uz jadransku obalu, prema Trstu. Operacije je počela 4. armija JA 20. 3. 1945. ličko-primorskom (uništenje njem. snaga u Lici, Gorskom kotaru i Hrvatskom primorju) i tršćanskom (oslobođenje Slovenskog primorja i Trsta) operacijom. Pom. komanda sjevernog Jadrana (SEJA), kojoj su dodijeljene sve raspoložive mor. snage, podređena je štabu 4. armije. Za oslobođenje otoka bile su određene jedinice 9. i 26. divizije, Kvarnerski odred morn. pješadije (KOMP) i Kvarnerski pom. sastav (KPS); planirana pomoć savezn. pom. snaga (lake pom. jedinice i divizion 8 motor. topovnjača bivše Kraljevske RM u Anconi) gotovo je izostala. Nijemci su raspolagali s oko 50 rat. i pomoćnih brodova; oslonac njem. otočne obrane bile su art. baterije i pješadijske jedinice (osiguranje baterija i luka). Za oslobođenje Paga iskrcano je 1850 vojnika (4. 4. 1945); des. snage svrstane su u 3 kolone. Pag je oslobođen 5. 4. 1945. Za oslobođenje Raba iskrcano je 3434 vojnika; des. snage 9. divizije i KOMP formirane su u 4 kolone. Oslobođenjem Raba (12. 4. 1945) bila je završena prva etapa ličko-primor. operacije. U oslobođenju Krka (17. 4. 1945) sudjelovalo je 3900 vojnika; des. jedinice 26. divizije i morn. pješadije formirane su u 3 kolone. Gl. njem. utvrđeni položaji bili su uzduž Cresa i Malog Lošinja; za njihovo oslobođenje angažirano je 4586 vojnika; des. jedinice 9. divizije i KOMP formirane su u 3 kolone; iskrcavanje je uslijedilo 18/19. 4, do večeri 20. 4. sva su gl. uporišta svladana, a u toku 21. 4. oslobođen Cres i Lošinj; to je stvorilo uvjete za desant na Istru. Najbliži njem. garnizoni bili su u Plominu i Lovranu, a težište protudes. obrane u užem području Rijeke i Pule; raspored minskih polja u Kvarneru bio je točno poznat. S obzirom da su 2/3 plovnog parka bile angažirane za opskrbu i prevoženje jedinica 4. armije, za iskrcavanje na Istru morao se upotrijebiti i velik broj ribar. čamaca (u noći 24. 4, pred početak operacije, jaka bura uništila je čamce, motor. splavi nasukale se na obalu, a brodovi se sklonili u uvalu Beli); 2. brigada 9. divizije (1. ešalon) iskrcana je u Brseč (24. 4, 25/26. 4); 3. i 4. brigada (2. ešalon) u Mošćeničku Dragu (25/26. 4), KOMP (3. ešalon) u Plomin (2 bataljona stigla su u Pulu 2. 5); uz pomoć 2 bataljona Istarskog partizanskog odreda Pula je oslobođena (sudjelovao i KPS; bezuvjetna kapitulacija 7. 5. 1944) i u Lovran (1 bataljon; angažiran u borbama za Rijeku, koja je oslobođena 3. 5. 1945); borci 9. divizije 1. 5. 1944. sjedinili su se u Trstu s borcima 20. divizije i 9. korpusa (24 sata prije savezn. snaga). U Trst je 5. 5. 1944. uplovio PČ 8 Udarnik (prvi brod JM), a sutradan još 5 brodova KPS-a, koji su proslijedili do Grada i Monfalconea.