morska luka

morska luka, vrsta → luke koju čini teritorij (obala kopna, otoka ili riječnog ušća) i mor. akvatorij; služi prometu robe (teretna luka), putnika (putnička luka) ili kombinirano. Teritorij m. l. se s obzirom na udaljenost od obalne crte dijeli na obalnu, zaobalnu i pozadinsku zonu (ponekad udaljena i više kilometara). U obalnoj zoni ugl. se obavlja prometna funkcija luke, u zaobalnoj trg., a u pozadinskoj (iznimno i u obalnoj zoni) industr. funkcija luke; na teritoriju m. 1. koja je ujedno i prometno čvorište, nalazi se niz građevinskih objekata s određenim instalacijama, npr.: ceste, željezničke pruge (često s teretnim kolodvorima), prometna, trg. i industr. skladišta, industr. pogoni, zgrade radničkog standarda, radionice, energetska postrojenja i lučka uprava. Akvatorij se sastoji od manevarskog i operativnog dijela; u manevarski dio idu prilazi, sidrište (van lučkog bazena), ulaz u luku i okretište u luci; operativni dio akvatorija se redovito dijeli na više bazena čija je osnovna jedinica lučki vez; u području s velikom amplitudom mor. mijena bazen je podijeljen u lučke dokove zatvorene vratima ili brod. prevodnicom (dokovska luka). U akvatoriju se nalazi niz tipičnih građevinskih objekata koji ne pripadaju kopnu; dijele se na vanjske (lukobran, obaloutvrda) i unutrašnje (obala, kej, gat, utvrdica, dalbe, plutače). Lučka obala može biti operativna ili neuređena. Operativna obala je izgrađeni hidrotehn. objekt s vodoravnom površinom uz obalnu crtu. Na rubu operativne obale je → kej koji u prometnoj m. 1. nosi prekrcajnu mehanizaciju (u funkciji vrste tereta i smjera prekrcaja ukrcaj odn. iskrcaj) te priveznu opremu: poler, bitva, prsten, odbojnik (brodobran) i stepenice. Gatovima (širina 10 ··· 20 m, vez za jedan brod; može imati prekrcajnu mehanizaciju) se produžuje operativna obala i dijeli operativni dio lučkog akvatorija na bazene; širi gatovi (pir ili molo) su redovito opremljeni prekrcajnom mehanizacijom, skladištima i prometnicama. Za prekrcaj općeg (generalnog) tereta upotrebljavaju se obalne dizalice (usko i široko portalne) te prekrcajni mostovi i prekrcajni tornjevi tzv. portaineri (za kontejnere); za prekrcaj rasutog tereta obalne dizalice i prekrcajni mostovi (manje količine tereta) i prekrcajni tornjevi kombinirani s transportnim trakama (velike količine); tekući teret se prekrcava crpkama (brod. iskrcaj, lučki ukrcaj). Prema strukturi tereta m. 1. može biti univerzalna, pretežno za opći teret (s vezovima ili terminalima za pojedine vrste tereta odn. brodova) i specijalizirana (npr. naftna, za rasute terete, kontejnerska). Posebno su važne prometne luke u određenim geografskim regijama: atlantske (Hamburg, Rotterdam), mediteranske (Marseille, Genova), jadranske (Trst, Rijeka), luke Bliskog istoka (Bejrut, Aleksandrija), baltičke (Gdynia, København), Velikih jezera (Quebec, Chicago), Dalekog istoka (Hongkong, Kõbe) i dr. Budući da su ove regije zaokružene trg.-prometne cjeline i da se nalaze na gl. prometnim pravcima (robnim tokovima), to su njihove luke pretežno svjetske a manjim dijelom međunarodne.